Η ιδέα ότι το αύριο πρωί θα πάτε στη δουλειά σας, σας τρομάζει; Περνάτε όλη τη μέρα σας μουδιασμένοι; Δεν έχετε καθόλου ενθουσιασμό για τη δουλειά σας και κάνετε συνεχώς λάθη – ακόμα και στις πιο απλές εργασίες; Κάνετε μόνο τα απαραίτητα, επιστρέφετε όμως στο σπίτι νιώθοντας κουρασμένοι, στρεσαρισμένοι και δίχως ίχνος ενέργειας;
Αν κάποιο από τα παραπάνω σας φαίνεται γνώριμο, τότε ίσως υποφέρετε από σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης. Αυτό είναι ένα αίσθημα συναισθηματικής εξάντλησης και αδιαφορίας για την καριέρα σας και τη ζωή σας, γενικότερα, που διαρκεί για εβδομάδες, μήνες και μερικές φορές χρόνια.
Οι ψυχολόγοι ισχυρίζονται ότι η επαγγελματική εξουθένωση δεν είναι ένα βραχυπρόθεσμο πρόβλημα που ξεκινάει το πρωί της Δευτέρας και τελειώνει το μεσημέρι της Παρασκευής. Η εξάντληση αυτού του τύπου κλιμακώνεται σταδιακά και έχει ως αποτέλεσμα πολλά μακροχρόνια προβλήματα όπως αισθήματα απελπισίας και ανεπάρκειας, ενώ συχνά επεκτείνεται σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης ζωής.
Η έννοια της επαγγελματικής εξουθένωσης (burnout) εμφανίζεται ολοένα και περισσότερο τα τελευταία χρόνια και έχει απασχολήσει ιδιαίτερα τους ψυχολόγους, τους κοινωνιολόγους, αλλά και τους ειδικούς του μάνατζμεντ. Στα αγγλικά “burn out” σημαίνει «αναλώνομαι προοδευτικά εκ των ένδον μέχρι του σημείου της απανθράκωσης». Ίσως ο πιο ευρέως αναφερόμενος ορισμός της επαγγελματικής εξουθένωσης είναι αυτός της ψυχολόγου Christine Maslach (1982), το όνομα της οποίας έχει από πολύ νωρίς συνδεθεί με το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης:
«Η απώλεια ενδιαφέροντος για τους ανθρώπους με τους οποίους κάποιος εργάζεται, συμπεριλαμβανομένης της σωματικής εξάντλησης και χαρακτηρίζεται από συναισθηματική εξάντληση όπου ο επαγγελματίας δεν έχει πλέον καθόλου θετικά αισθήματα συμπάθειας ή σεβασμού για τους πελάτες ή ασθενείς».
Ο όρος «επαγγελματική εξουθένωση» χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1974 από τον Freudenberger για την περιγραφή των συμπτωμάτων σωματικής και ψυχικής εξουθένωσης σε επαγγελματίες υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Σήμερα, από τις 5.500 δημοσιευμένες μελέτες για την επαγγελματική εξουθένωση, οι περισσότερες αφορούν στους επαγγελματίες της υγείας σε ποσοστό 34% .
Διάφορες έρευνες έχουν καταλήξει ότι οι σημαντικότερες πηγές επαγγελματικής εξουθένωσης αφορούσαν σε οργανωτικά και διοικητικά προβλήματα, όπως η περικοπή του εργατικού δυναμικού, οι μεταρρυθμίσεις στις υπηρεσίες υγείας και η έλλειψη ενημέρωσής τους για τις αλλαγές αυτές. Επίσης, άλλοι παράγοντες που οδηγούν επαγγελματίες να εμφανίσουν το σύνδρομο αυτό είναι αφενός το γεγονός ότι είναι υπεύθυνοι για ανθρώπινες ζωές και όχι για απρόσωπα αντικείμενα και αφετέρου στο ότι οι πράξεις ή οι παραλείψεις τους έχουν σημαντικό αντίκτυπο στους ανθρώπους αυτούς. Οι στρεσογόνοι αυτοί παράγοντες είναι δυνατόν να επιδεινωθούν από την έντονη προσπάθεια που καταβάλλουν οι επαγγελματίες προκειμένου να φαίνεται ότι είναι ήρεμοι και ελέγχουν την κατάσταση, αλλά την ίδια στιγμή να συμμετέχουν συναισθηματικά και να δείχνουν ενδιαφέρον για τα προβλήματα των ανθρώπων με τους οποίους συναναστρέφονται.
Ωστόσο, όμως, αρκετοί άλλοι επαγγελματίες που δεν προσφέρουν άμεσα κοινωνικές υπηρεσίες, ενδεχομένως να αισθανθούν επαγγελματική εξουθένωση εξαιτίας των αυξημένων ευθυνών και επειδή ο ρόλος τους απαιτεί να συνδράμουν τους υπαλλήλους να επιλύουν όχι μόνο επαγγελματικά προβλήματα αλλά και να αντεπεξέρχονται σε προσωπικές δυσκολίες.
Έτσι, οι επαγγελματίες που βιώνουν συναισθηματική εξάντληση αισθάνονται συναισθηματικά «στεγνωμένοι» και απογοητευμένοι από τα περιστατικά της ημέρας. Γενικά, αισθάνονται κόπωση και δεν μπορούν να βοηθήσουν και να επικοινωνήσουν στοιχειωδώς με τους ανθρώπους γύρω τους. Καθώς κάθε πρωί αντιμετωπίζουν το επάγγελμά τους ως αναπόφευκτο κακό από το οποίο δεν μπορούν να δραπετεύσουν, πολλές φορές είναι αδύνατο να αναπτύξουν στενότερες ανθρώπινες σχέσεις με ανθρώπους που χρειάζονται την επιστημονική αλλά και τη συναισθηματική τους υποστήριξη. Αντί γι’ αυτό, προσπαθούν να κρατήσουν μια απόσταση ασφαλείας από άλλα άτομα που θεωρούνται ως πηγή της εξάντλησής τους.
Οι Maslach & Jackson (1986) υποστήριξαν ότι είναι δυνατό να αξιολογήσουμε την επαγγελματική εξουθένωση των εργαζόμενων χρησιμοποιώντας τον Κατάλογο Επαγγελματικής Εξουθένωσης (Maslach Burnout Inventory (MBI). Η κλίμακα αυτή αξιολογεί τα ακόλουθα τρία βασικά στοιχεία: α) το βαθμό συναισθηματικής εξάντλησης, β) τα επίπεδα αποπροσωποποίησης και γ) την αίσθηση μειωμένων προσωπικών επιτευγμάτων.
Μήν χάσετε:
Η πρώτη διάσταση ονομάζεται «συναισθηματική εξάντληση» και περιλαμβάνει αισθήματα ψυχικής και σωματικής κόπωσης, καθώς και απώλεια ενέργειας και διάθεσης, που οδηγεί σε αποπροσωποποίηση και έλλειψη προσωπικής επίτευξης. Η δεύτερη διάσταση ονομάζεται «αποπροσωποποίηση», με την οποίο περιγράφεται η απομάκρυνση και αποξένωση του εργαζόμενου από τους ασθενείς/πελάτες του και η εγκαθίδρυση απρόσωπων, επιθετικών και κυνικών σχέσεων με αυτούς. Η τρίτη διάσταση ονομάζεται «έλλειψη προσωπικής επίτευξης» και αναφέρεται στην αίσθηση που αποκτά ο εργαζόμενος ότι είναι ανίκανος να προσφέρει στον χώρο εργασίας του και κατά συνέπεια μειώνεται η αποδοτικότητά του σε αυτόν.
Συμπτώματα της επαγγελματικής εξουθένωσης
Τα συμπτώματα της επαγγελματικής εξουθένωσης ομαδοποιούνται σε σωματικά, ψυχολογικά και συμπεριφορικά.
Η ψυχολογική υγεία και συμπεριφορά του ανθρώπου επηρεάζεται, με κυρίαρχα συμπτώματα το έντονο στρες, την ανία και το χαμηλό «ηθικό» αφενός και την χαμηλή εργασιακή ικανοποίηση, την παραίτηση και τις συγκρούσεις αφετέρου.
Αυτή η ψυχική αστάθεια οδηγεί και σε σωματικά συμπτώματα, που αφορούν στις τυπικές εκδηλώσεις στρες και άγχους όπως: πονοκέφαλοι, γαστρεντερικά προβλήματα, δυσκολίες ύπνου, υπερένταση, σεξουαλική δυσλειτουργία, διαταραχές διατροφής και μυοσκελετικοί πόνοι.
Επιπλέον, πλήττεται η προσωπική και κοινωνική ζωή του εργαζόμενου, ο οποίος μεταφέρει τα προβλήματα του εργασιακού του περιβάλλοντος στην οικογένεια και στον κοινωνικό του περίγυρο, με αποτέλεσμα να αυξάνονται οι εντάσεις στις σχέσεις με τα άλλα άτομα και να μειώνεται το ενδιαφέρον για κοινωνικές συναναστροφές.
Το κλειδί για την καταπολέμηση της επαγγελματικής εξουθένωσης είναι να αναγνωρίσει κανείς τα συμπτώματα και να τα θεραπεύσει πριν η συναισθηματική νέκρωση απλωθεί σε άλλες δραστηριότητες που απολαμβάνει ο άνθρωπος. Γι’ αυτό είναι απαραίτητη και αναγκαία η γνώση του εαυτού μας (αυτογνωσία). Ο ενθουσιασμός θα μας επιτρέψει να φέρουμε στην επιφάνεια τις κρυφές μας δυνατότητες και να τις χρησιμοποιήσουμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Χρειάζεται, παράλληλα, να έχουμε αυτοπεποίθηση, δηλαδή εμπιστοσύνη στις ικανότητές μας να πραγματοποιήσουμε τους στόχους και τους οραματισμούς μας. Λέγοντας, δε οραματισμό εννοούμε τη διαμόρφωση μιας ιδανικής προσωπικότητας που θα θέλαμε να είμαστε και να προσπαθήσουμε να την ακολουθήσουμε όσο πιο πιστά γίνεται.
Ανακαλύψτε, λοιπόν, τα πράγματα που σας ενδιαφέρουν σε ένα συγκεκριμένο θέμα. Αυξήστε την πληροφόρηση γύρω από τα ενδιαφέροντα σας και η γνώση θα έλθει σχετικά εύκολα. Όταν κάνουμε κάτι με ενθουσιασμό διευρύνουμε τον κύκλο των ενδιαφερόντων μας και πλουτίζουμε τις γνώσεις μας. Με αυτή την έννοια μπορούμε να κάνουμε εύκολη την εκπλήρωση και των πιο άχαρων και δύσκολων υποχρεώσεων μας. Θυμηθείτε ότι εσείς ο ίδιος διαμορφώνετε τον κόσμο σας. Ο κόσμος στον οποίο ζείτε είναι εκείνος που εσείς διαλέγετε να ζήσετε, οπότε είναι προτιμότερο να χρησιμοποιήσετε φυσικές μεθόδους, να βασιστείτε στις δικές σας δυνάμεις και να βρείτε καινούριο ενδιαφέρον στους ανθρώπους.
Όσον αφορά στη συναισθηματική ισορροπία δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το συναίσθημα είναι μια δύναμη που καθοδηγεί τη ζωή μας, όπως το πετρέλαιο που κινεί ένα αυτοκίνητο. Κανείς δεν έζησε ποτέ συνετά χωρίς τη βοήθεια της νόησης, αλλά και κανείς δεν έζησε ποτέ έντονα χωρίς τη βοήθεια των συναισθημάτων. Όμως, η έκρηξη των συναισθημάτων μας είναι ανεπιθύμητη και άχρηστη και πολλές φορές επικίνδυνη. Μας εμποδίζει να δούμε τα πράγματα στη σωστή τους διάσταση και να ενεργήσουμε με σύνεση.
Η έλλειψη αυτοκυριαρχίας οδηγεί τον άνθρωπο σε λαθεμένες αποφάσεις, κι όταν χάνουμε την ψυχραιμία μας χάνουμε τον εαυτό μας, που είναι ότι πιο σημαντικό έχουμε. Χρειάζεται να γνωρίσουμε και να ελέγξουμε τα συναισθήματά μας κι όχι να τα αποκλείσουμε, διότι το ενδιαφέρον για κάτι είναι συναισθηματική εμπειρία, που έχει τη δύναμη να μετατρέπει το άχαρο και δυσεκπλήρωτο καθήκον σε προσιτό και πολλές φορές ευχάριστο εγχείρημα. Ο ενδιάμεσος δρόμος είναι η καλύτερη επιλογή, δηλαδή ανάμεσα στην ολοκληρωτική απόκρυψη του συναισθηματικού μας κόσμου και στην ανεξέλεγκτη εκδήλωση των συναισθημάτων μας το καλύτερο είναι να πειθαρχούμε τα συναισθήματά μας, αλλά να μην τα εξοστρακίζουμε.
Η χρυσή τομή είναι να αποφασίζουμε για τα πράγματα και για τους στόχους που φιλοδοξούμε να πετύχουμε με γνώμονα τη λογική και να ριχνόμαστε στην πραγματοποίησή τους με όλο το απόθεμα των πλούσιων συναισθημάτων μας. Η καθαρή σκέψη και το καθαρό συναίσθημα είναι δύο σημαντικά στοιχεία για μια ολοκληρωμένη ζωή. Το πώς αισθανόμαστε επηρεάζει βαθιά το χαρακτήρα μας. Για τον εξευγενισμό των συναισθημάτων μας είναι χρήσιμο να ακούμε καλή μουσική (κλασική κ.α), να διαβάζουμε όμορφα βιβλία, με ηρωικά κατορθώματα, φανταστικούς κόσμους που βοηθούν στο να αναπτύξουμε το θάρρος μας και την αγωνιστικότητάς μας, ηρεμούν την ψυχή και μας ταξιδεύουν. Μπορούμε να γεννήσουμε μέσα μας ένα συναίσθημα όταν πραγματικά το επιδιώκουμε.
Χρειάζεται να αγωνιστείτε μέχρι εκεί που φτάνουν οι δυνάμεις σας, για να βγείτε από αυτήν την κατάσταση. Τολμήστε πράγματα και ριχτείτε με αίσθημα περιπέτειας στους νέους στόχους που θα πρέπει να θέσετε, προκειμένου να αλλάξετε την υπάρχουσα κατάσταση. Όταν ρισκάρουμε ξεκινάνε τα ωραία της ζωής. Για όλα αυτά, όμως, χρειάζεται αποφασιστικότητα την οποία θα την βρούμε μονάχα αν κοιτάξουμε μέσα μας. Η αγωνιστικότητα χρειάζεται ψυχή, χρειάζεται αφοσίωση στους ξεκάθαρους στόχους, που έχουμε θέσει και μεθοδευμένη δράση, για να τους πετύχουμε.
Επίσης, ο έλεγχος και η διαχείριση του χρόνου μπορούν να βοηθήσουν σημαντικά. Επιπλέον, σημαντικό ρόλο παίζει η σωματική άσκηση, η χαλάρωση που μπορεί να επιτευχθεί μέσα από ειδικές, ατομικές ασκήσεις, η μουσικοθεραπεία κ.α.
Τελειώνοντας, θα ήταν σημαντικό να προσθέσουμε ότι ο τρόπος του Είναι μας, ο οποίος είναι ενεργητικός, είναι αυτός που μας οδηγεί στην ανεξαρτησία και την πραγματική ελευθερία, μέσα σε όλα όσα κάνουμε (εργασία, διαπροσωπικές σχέσεις, αυτογνωσία κ.α.). Κι όταν μιλάμε για ενεργητικότητα δεν εννοούμε την εξωτερική δραστηριότητα, την απασχόληση, αλλά την εσωτερική δραστηριότητα, τη δημιουργική χρήση των δυνάμεων μας, των ικανοτήτων μας, του εσωτερικού πλούτου που διαθέτουμε ως ανθρώπινα πλάσματα.
psychosomaticmedicine.org, anew.gr, nea-acropoli-athens.gr
